کتیبه در معماری ایران

دبیره یا دبیری اصـطلاحاً به هفـت گونه نوشـتاری اطلاق می شود که ظاهـراً در دوره سـاسانی به کار می رفتـه اما خود واژه قدیمی تر است. در زبان فارسی باستان که زبان رایج در دوران امپراطوری هخامنـشی است به واژه آdip برمی خـوریم که در کتیبه های باقیـمانده از آن زبان اسم مونثی است به نام کتیبه .این اسم در کتیبه های ایلامی به صورت tup-pi و در زبان اکدی به صورت tuppu آمـده و در واقع از واژه سومری dup- و ام گرفته شده اسـت و قابل قیاس با ریشه فعلی سانسـکریت lipi- که به معـنای نوشتن با جوهر است در تقابل با حکاکی برسنگ.واژه دبیر و ترکیبات آن در زبان فارسـی کنونی، در واقع، متشـکل از dipl- باسـتان به علاوه پسـوند فاعـل ساز bara- و در مجموع به معنی برنده کتیبه بوده است.
کتیبه را در لغت به «دسته‌ای از سپاه و لشگر» یا «رمه اسبان» معنا کرده‌اند؛ اما در اصل به معنای «نوشته» و «کتابه» بوده است که «الف» آن به «ی» تبدیل شده است. در اصطلاح معماری به نوشته و یا نقوشی گویند که بر سنگ‌ها و مصالح دیگر از جمله آجر، چوب، کاشی و گچ حک شده باشد؛ اما از لحاظ تاریخی از آن زمان که بر دل کوه‌ها و لوح‌های سنگی، نقشی به یادگار مانده، رقم زده شده است.
کتیبه ‌هایی که در ایران بر سر در مساجد، مدارس، بازارها و ... نصب می‌شد، با توجه به این‌که از سمت راست نوشته می‌شد، معمولاً به انواع خطوط مختلف به نگارش درمی‌آمد که قدیمی‌ترین آن را می‌توان خط «کوفی» دانست که از قرن پنجم هجری به بعد متداول گردید؛ بعد از آن نیز خط «ثلث» با توجه به سهولت، جای خود را در کتیبه‌نویسی باز کرد.
اولین خوشنویسی که اقدام به نوشتن کتیبه‌های تاریخی کرد؛ شخصی به نام «سعد» بود که در زمان «ولید بن عبدالملک»، قرآن، شعر و وقایع مهم را به نگارش درمی‌آورد. وی اولین کتیبه‌نگار اسلامی است که در سال 70 هجری، سوره شمس را با خط طلا، بر دیوار و قبله مسجدالنبی حک نمود.
متن کتیبه ، به فراخور موضوع، غالباً نام‌های مبارک حق تعالی، آیات و سوره‌های قرآن، القاب مبارک پیامبر، دعاها، مناجات و اشعار مذهبی، نام سفارش دهنده اثر، نام حاکم وقت، نام سازنده اثر، نام کاتب و خطاط کتیبه ، تاریخ ساخت اثر و اشعار فارسی و عربی و پند و اندرز را شامل می‌شود.
فهرست
1ـ مقدمه
2 ـ فصل اول : کتیبه
3ـ فصل دوم : تقسیم بندی کتیبه ها
4 ـ فصل سوم : تقسیم بندی کتیبه ها از نظر جنس
5 ـ فصل چهارم : تزئینات به کار رفته در کتیبه ها
6 ـ فصل پنجم : خطوط به کار رفته بر روی کتیبه ها

فایل پاورپوینت کتیبه در معماری ایران | شامل 112 اسلاید

(تصویر اسلایدهای پروژه معماری)